Γενικό πλαίσιο CEF2

Οι γενικοί στόχοι του Μηχανισμού Συνδέοντας την Ευρώπη 2021 – 2027 (CEF 2) είναι η κατασκευή, η ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισμός και η ολοκλήρωση των διευρωπαϊκών δικτύων στον τομέα των μεταφορών, τον τομέα της ενέργειας και τον ψηφιακό τομέα και η διευκόλυνση της διασυνοριακής συνεργασίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και τους στόχους να αυξηθεί η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα· η έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη· η εδαφική, κοινωνική και οικονομική συνοχή· και η πρόσβαση στην εσωτερική αγορά και η ολοκλήρωσή της, με έμφαση στη διευκόλυνση των συνεργειών μεταξύ των τομέων.

Οι συγκεκριμένοι στόχοι του CEF 2 είναι:

α)  στον τομέα των μεταφορών:

1. η συμβολή στην ανάπτυξη έργων κοινού ενδιαφέροντος που αφορούν αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα και πολυτροπικά δίκτυα και υποδομές για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή και ασφαλή κινητικότητα, σύμφωνα με τους στόχους του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1315/2013, και
2. η προσαρμογή τμημάτων του ΔΕΔ-Μ για τη διπλή χρήση των υποδομών μεταφορών με στόχο τη βελτίωση τόσο της μη στρατιωτικής, όσο και της στρατιωτικής κινητικότητας,

β)  στον τομέα της ενέργειας:

1. η συμβολή στην ανάπτυξη έργων κοινού ενδιαφέροντος που αφορούν την περαιτέρω ενοποίηση μιας αποδοτικής και ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς ενέργειας και τη διαλειτουργικότητα των δικτύων σε διασυνοριακό και δια-τομεακό επίπεδο, ώστε να διευκολυνθεί η απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, να προωθηθεί η ενεργειακή απόδοση και η ασφάλεια εφοδιασμού, και
2. η διευκόλυνση της διασυνοριακής συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας,

γ)  στον ψηφιακό τομέα: η συμβολή στην ανάπτυξη έργων κοινού ενδιαφέροντος που αφορούν την ανάπτυξη ασφαλών και προστατευμένων δικτύων πολύ υψηλής χωρητικότητας, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων 5G, και την πρόσβαση σε αυτά, καθώς και στην αύξηση της ανθεκτικότητας και της χωρητικότητας των ψηφιακών δικτύων κορμού της Ένωσης με τη σύνδεσή τους με γειτονικές χώρες, καθώς και στην ψηφιοποίηση των δικτύων μεταφορών και ενέργειας.

Προϋπολογισμός CEF 2

Ο συνολικός προϋπολογισμός του CEF 2 ανέρχεται σε 33,710 δις €, τα οποία κατανέμονται ανά τομέα ως εξής [ Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1153/01.07.2021] Μεταφορές: 25,807δις €, Ενέργεια: 5,838 δις €, Ψηφιακός Τομέας: 2,065δις €.

Ο στόχος της Ε.Ε είναι να ενσωματωθούν οι δράσεις για το κλίμα στις τομεακές πολιτικές της και τα ταμεία της με το CEF2 να συνεισφέρει μέσω των δράσεών του το 60% του συνολικού του χρηματοδοτικού κονδυλίου στους στόχους για το κλίμα (Green Deal). Η Επιτροπή έχει αναπτύξει μια μεθοδολογία για να προσδιορίζει τις δαπάνες που αφορούν το κλίμα σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί και θα εφαρμοστεί σε όλες τις δράσεις του CEF 2.

Ο ανωτέρω προϋπολογισμός κατανέμεται αναλυτικά στους τομείς, ως εξής:

• Τομέας Μεταφορών: 25,807 δις €, εκ των οποίων:

• 12,830 δις €  στον Γενικό Φάκελο (General Envelope) και κατανέμονται ως εξής:
• 60% για «Δράσεις για αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα, διαλειτουργικά και πολυτροπικά δίκτυα», εκ των οποίων 1,6 δις € θα διατεθούν, κατά προτεραιότητα και σε ανταγωνιστική βάση, στην ολοκλήρωση των ελλειπόντων μεγάλων διασυνοριακών σιδηροδρομικών συνδέσεων μεταξύ κρατών μελών επιλέξιμων για χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής (προϋπόθεση η ύπαρξη διακρατικής συμφωνίας)
• 40% για «Δράσεις για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, πολυτροπική, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή και ασφαλή κινητικότητα»

• 11,286 δις € στον Φάκελο Συνοχής (Cohesion Envelope) και κατανέμονται ως εξής:
• 85% σε «Δράσεις για αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα, διαλειτουργικά και πολυτροπικά δίκτυα»
• 15% σε «Δράσεις για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, πολυτροπική, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή, ασφαλή και προστατευμένη κινητικότητα»

• 1,691 δις € στον Φάκελο Στρατιωτικής Κινητικότητας (Military Mobility Envelope)

•  Τομέας Ενέργειας: 5,838 δις € εκ των οποίων ποσοστό 15%, με την επιφύλαξη της διείσδυσης στην αγορά, για διασυνοριακά έργα στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και αν επιτευχθεί το όριο του 15%, η Επιτροπή αυξάνει το εν λόγω όριο έως και το 20%, με την επιφύλαξη της διείσδυσης στην αγορά.

•  Ψηφιακός Τομέας: 2,065 δις €

Επιπλέον στον Κανονισμό 1153/2021 (Άρθρο 4, παρ. 8) του CEF 2, σε ότι αφορά στον  Φάκελο Συνοχής Τομέα Μεταφορών, προβλέπεται:

• Το 30% των πόρων διατίθεται με ανταγωνιστική διαδικασία σε όλα τα Κράτη-Μέλη Συνοχής.
• Το 70% των πόρων είναι διαθέσιμο στα Κράτη-Μέλη Συνοχής έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023, σύμφωνα με την ποσόστωσή τους. Για την Ελλάδα η συνολική ποσόστωση για τον Φάκελο Συνοχής είναι 932Μ€ εκ των οποίων το 70% είναι 652,4Μ€. Από την 1^η Ιανουαρίου 2024, οι πόροι που δεν έχουν ακόμη δεσμευτεί, διατίθενται σε όλα τα Κράτη-Μέλη Συνοχής.

Κεντρική Διαχείριση CEF 2

Το CEF 2 τελεί υπό την κεντρική διαχείριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την υποστήριξη των εκτελεστικών οργανισμών European Climate, Infrastructure and Environment Executive Agency (CΙΝΕΑ) στους τομείς μεταφορών και ενέργειας και European Health and Digital Executive Agency (HADEA) στον ψηφιακό τομέα.

Προσανατολισμοί ΔΕΔ-Μ

Με τον Κανονισμό (ΕΕ) 1315/2013 της 11^ης Δεκεμβρίου 2013 ορίζονται οι προσανατολισμοί για το ΔΕΔ-Μ, ενώ στον Κανονισμό (ΕΕ) 2021/1153 της 7^ης Ιουλίου 2021 για τη σύσταση του CEF 2 ορίζονται τα προκαθορισμένα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (ΕΚΕ)/Projects of Common Interest (PCIs) – Annex, Part 3 (1 & 2).

Το Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα, ήτοι το Κεντρικό Δίκτυο (Core Network) και το Εκτεταμένο Δίκτυο (Comprehensive Network):

α)  Το Κεντρικό Δίκτυο, το οποίο αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του ΔΕΔ-Μ, απαρτίζεται από τα μέρη του δικτύου, που είναι υψίστης στρατηγικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων ανάπτυξης των ΔΕΔ-Μ. Διασυνδέεται μέσω κόμβων και παρέχει συνδέσεις μεταξύ των Κ-Μ, καθώς και με τις υποδομές των δικτύων μεταφορών γειτονικών κρατών. 

Συμπεριλαμβάνει εννέα (9) κεντρικούς διαδρόμους, κόμβους του δικτύου, τα λοιπά τμήματα του κεντρικού δικτύου, καθώς και τα συστήματα διαχείρισης κυκλοφορίας για όλα τα μέσα μεταφοράς.  Από τους εννέα (9) κεντρικούς διαδρόμους η Ελλάδα συμμετέχει στο Διάδρομο Orient/East-Med ο οποίος ξεκινάει από τη Γερμανία και καταλήγει στην Κύπρο. Επί της ελληνικής επικράτειας ο διάδρομος περιλαμβάνει:

• Τουρκική μεθόριος – Αλεξανδρούπολη – Καβάλα – Θεσσαλονίκη – Ιωάννινα – Κακαβιά/ Ηγουμενίτσα
• Μεθόριος Βόρειας Μακεδονίας — Θεσσαλονίκη
• Σόφια (Βουλγαρία) – Θεσσαλονίκη – Αθήνα – Πειραιάς/Ικόνιο – Ηράκλειο – Λεμεσός (Βασιλικό) – Λευκωσία/Λάρνακα (Κύπρος)
• Αθήνα – Πάτρα/Ηγουμενίτσα

Επίσης στο Κεντρικό Δίκτυο περιλαμβάνονται 5 λιμάνια (Πειραιάς/Ικόνιο, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηγουμενίτσα, Ηράκλειο) και 3 αεροδρόμια (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο).

 β)  Το Εκτεταμένο Δίκτυο το οποίο λειτουργεί ως τροφοδοτικό δίκτυο από το εθνικό-περιφερειακό δίκτυο προς το κεντρικό δίκτυο και στη χώρα μας περιλαμβάνει 35 αεροδρόμια, 20 λιμάνια, το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως εμφανίζεται στους σχετικούς χάρτες.

Η αξιολόγηση των προτάσεων διασφαλίζει ότι οι προτεινόμενες δράσεις είναι σύμφωνες με τα προγράμματα εργασιών για τους διαδρόμους και τις εκτελεστικές πράξεις δυνάμει του άρθρου 47 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1315/2013 και λαμβάνεται υπόψη η συμβουλευτική γνώμη του αρμόδιου Ευρωπαίου Συντονιστή του σχετικού διαδρόμου.

Χρηματοδότηση Υποδομών Εναλλακτικών Καυσίμων

Τον Δεκέμβριο του 2019, η Επιτροπή ενέκρινε την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal). Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προβλέπει μείωση κατά 90% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) στις μεταφορές, με στόχο η ΕΕ να γίνει μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Τον Σεπτέμβριο του 2020, η Επιτροπή εξέδωσε νομοθέτημα για το κλίμα που προβλέπει τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990.

Τον Δεκέμβριο του 2020, η Επιτροπή υιοθέτησε στρατηγική για τη βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα (SSMS). Η στρατηγική θέτει τα θεμέλια για το πώς το σύστημα μεταφορών της ΕΕ μπορεί να επιτύχει αυτόν τον μετασχηματισμό και θέτει συγκεκριμένα ορόσημα προς ένα έξυπνο και βιώσιμο μέλλον. Καθώς οι μεταφορές εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα, η χρήση οχημάτων, πλοίων και αεροπλάνων που δεν εκπέμπουν ρύπους ή εκπέμπουν χαμηλούς ρύπους καθώς και η χρήση ανανεώσιμων και καυσίμων με χαμηλές εκπομπές άνθρακα σε όλα τα είδη μεταφορών θα συμβάλει να καταστούν όλοι οι τρόποι μεταφορών πιο βιώσιμοι.

Η χρήση καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές και με χαμηλές εκπομπές άνθρακα πρέπει να συμβαδίζει με τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου υποδομών επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού, ώστε να καταστεί δυνατή η ευρεία χρήση οχημάτων χαμηλών και μηδενικών εκπομπών.

Στο πλαίσιο της ανωτέρω πολιτικής πρωτοβουλίας, θεσπίστηκε από το Πολυετές Πρόγραμμα Eργασιών (Multiannual Work Programme/MAP) το CEF Alternative Fuels Infrastructure Facility (AFIF) για να παρέχει κίνητρα για την επίτευξη των στόχων του Green Deal και του SSMS, μαζί με άλλα μέσα χρηματοδότησης του προγράμματος (όπως Recovery and Resilience Facility, Cohesion Policy Funds, InvestEU, Horizon Ευρώπη).

Το AFIF θα χρηματοδοτήσει υποδομές εναλλακτικών καυσίμων με συνδυασμό επιχορηγήσεων από το CEF2 και οικονομική υποστήριξη από  χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την επίτευξη υψηλότερου αντίκτυπου της επένδυσης. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και άλλες εθνικές τράπεζες είναι Συνεργάτες Υλοποίησης (Implementing Partners) του AFIF και θα διευκολύνουν αυτές τις πράξεις. Άλλα δημόσια ή ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν επίσης να υποστηρίξουν τη χρηματοδότηση των πράξεων (χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δεν είναι Συνεργάτες Υλοποίησης).

Προσανατολισμοί Τομέα Ενέργειας

Το σχέδιο REPowerEU της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ορίζει νέες δράσεις για την αύξηση της ανθεκτικότητας του συστήματος ενέργειας της ΕΕ προκειμένου να εξαλειφθεί σταδιακά, πολύ πριν 2030, η εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα της Ρωσίας. Στο πλαίσιο αυτό, μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας, της διαφοροποίησης του ενεργειακού εφοδιασμού και της επιτάχυνσης της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του υδρογόνου και του βιομεθανίου, θα μειωθεί ταχύτερα η εξάρτησή της από ορυκτά καύσιμα.

Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδίου REPowerEU, στηρίζοντας τον συντονισμένο σχεδιασμό και χρηματοδοτώντας διασυνοριακές και εθνικές υποδομές μέσω της υλοποίησης έργων υποδομής για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας και τη βελτίωση της διασύνδεσης των ευρωπαϊκών δικτύων αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

 Όπως ορίζεται στον Κανονισμό (ΕΕ) 347/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιο της 17ης Απριλίου 2013 σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές 6 (κανονισμός TEN-E), τα έργα κοινού ενδιαφέροντος (PCI) πρέπει να συμβάλλουν σε τουλάχιστον ένα από τους διαδρόμους προτεραιότητας ενεργειακών υποδομών και τους θεματικούς τομείς, παρουσιάζοντας συνολικά οφέλη που υπερτερούν του κόστους τους και πληρούν γενικά και ειδικά κριτήρια όσον αφορά το διασυνοριακό αντίκτυπό τους, την ολοκλήρωση της αγοράς, τον ανταγωνισμό, τη βιωσιμότητα και τη συμβολή τους στην μείωση των ανθρακούχων εκπομπών του ενεργειακού τομέα.

Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2021/1153 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου, που θεσπίζει τον Μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» και στο πλαίσιο και του πολυετούς προγράμματος εργασιών που εγκρίθηκε στις 6-8-2021, δημοσιεύθηκε πρόσκληση υποβολής προτάσεων για την υποστήριξη των PCI που ορίζονται στον κατ' εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 564/ 19-11-2021 της Επιτροπής (δηλαδή "κατάλογος PCI"). Στο πλαίσιο αυτό, στην παρούσα πρόσκληση τα έργα υποδομής φυσικού αερίου εξακολουθούν να είναι επιλέξιμα.

Ο αναθεωρημένος κανονισμός ΔΕΔ-Ε που εξαιρεί κατηγορίες υποδομών ορυκτών καυσίμων, αλλά περιλαμβάνει νέες κατηγορίες υποδομών, όπως το υδρογόνο, αναμένεται να ισχύσει από τον Ιούνιο του 2022. Ο πρώτος κατάλογος PCI βάσει του αναθεωρημένου κανονισμού ΔΕΔ-Ε αναμένεται να εγκριθεί το δεύτερο εξάμηνο του 2023 και στη συνέχεια έργα που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν τον κατάλογο θα είναι επιλέξιμα για οικονομική στήριξη στο πλαίσιο του CEF2.

Προσανατολισμοί Ψηφιακού τομέα

Τον Μάρτιο του 2019, η Επιτροπή ενέκρινε την ανακοίνωση της Ψηφιακής Πυξίδας 2030 (2030 Digital Compass) η οποία θέτει ένα όραμα για ένα ανθρωποκεντρικό και βιώσιμο ψηφιακό μέλλον. Επιβεβαιώνεται ο κρίσιμος ρόλος της ψηφιακής συνδεσιμότητας και επιθυμεί έως το 2030 ένα δίκτυο Gigabit για όλα τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και δίκτυο 5G σε όλες τις κατοικημένες περιοχές.

Μετά την ανακοίνωση, η Επιτροπή εξέδωσε στις 15 Σεπτεμβρίου 2021 πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του Προγράμματος Πολιτικής για το 2030 «Πορεία προς την ψηφιακή δεκαετία» (Path to the Digital Decade). Το σχέδιο απόφασης έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιτυγχάνει τους στόχους της Ψηφιακής Δεκαετίας σύμφωνα με τις αξίες της Ε.Ε, ενισχύοντας το ψηφιακό προβάδισμα της Ευρώπης και προωθώντας ανθρωποκεντρικές, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμες ψηφιακές πολιτικές. Η πρόταση καθορίζει επίσης τους συγκεκριμένους ψηφιακούς στόχους τους οποίους αναμένεται να επιτύχει η Ένωση στο σύνολό της έως το τέλος της δεκαετίας, όπως περιγράφονται για πρώτη φορά στην ανακοίνωση για την ψηφιακή πυξίδα.

Η ψηφιακή πυξίδα θα παρακολουθεί την πορεία της Ε.Ε ως προς τον ρυθμό του ψηφιακού μετασχηματισμού καθορίζει κύρια ορόσημα για το 2030 σε τέσσερα βασικά σημεία: Πληθυσμός με ψηφιακές δεξιότητες και ψηφιακοί επαγγελματίες υψηλής κατάρτισης, Ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων, Ασφαλείς και αποδοτικές βιώσιμες ψηφιακές υποδομές και Ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών.

Ο στόχος του ψηφιακού τομέα του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού CEF2 (CEF Digital) είναι να συμβάλει στην υλοποίηση έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCIs) που σχετίζονται με την ανάπτυξη ασφαλών, προστατευμένων και βιώσιμων υποδομής υψηλής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων Gigabit και 5G. Ο Ψηφιακός Τομέας του CEF2 θα συμβάλει επίσης στην αύξηση της χωρητικότητας και της ανθεκτικότητας των ψηφιακών υποδομών κορμού (digital backbone infrastructures) σε όλες τις χώρες της Ε.Ε καθώς και στην ψηφιοποίηση των δικτύων μεταφορών και ενέργειας.