Γενικά
Με τον Κανονισμό (ΕΕ) 1315/2013 της 11ης Δεκεμβρίου 2013 ορίζονται οι προσανατολισμοί για το ΔΕΔ-Μ, ενώ στον Κανονισμό (ΕΕ) 2021/1153 της 7ης Ιουλίου 2021 για τη σύσταση του CEF 2 ορίζονται τα προκαθορισμένα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (ΕΚΕ)/Projects of Common Interest (PCIs) – Annex, Part 3 (1 & 2).
Το Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα, ήτοι το Κεντρικό Δίκτυο (Core Network) και το Εκτεταμένο Δίκτυο (Comprehensive Network):
α) Το Κεντρικό Δίκτυο, το οποίο αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του ΔΕΔ-Μ, απαρτίζεται από τα μέρη του δικτύου, που είναι υψίστης στρατηγικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων ανάπτυξης των ΔΕΔ-Μ. Διασυνδέεται μέσω κόμβων και παρέχει συνδέσεις μεταξύ των Κ-Μ, καθώς και με τις υποδομές των δικτύων μεταφορών γειτονικών κρατών.
Συμπεριλαμβάνει εννέα (9) κεντρικούς διαδρόμους, κόμβους του δικτύου, τα λοιπά τμήματα του κεντρικού δικτύου, καθώς και τα συστήματα διαχείρισης κυκλοφορίας για όλα τα μέσα μεταφοράς. Από τους εννέα (9) κεντρικούς διαδρόμους η Ελλάδα συμμετέχει στο Διάδρομο Orient/East-Med ο οποίος ξεκινάει από τη Γερμανία και καταλήγει στην Κύπρο. Επί της ελληνικής επικράτειας ο διάδρομος περιλαμβάνει:
- Τουρκική μεθόριος – Αλεξανδρούπολη – Καβάλα – Θεσσαλονίκη – Ιωάννινα – Κακαβιά/ Ηγουμενίτσα
- Μεθόριος Βόρειας Μακεδονίας — Θεσσαλονίκη
- Σόφια (Βουλγαρία) – Θεσσαλονίκη – Αθήνα – Πειραιάς/Ικόνιο – Ηράκλειο – Λεμεσός (Βασιλικό) – Λευκωσία/Λάρνακα (Κύπρος)
- Αθήνα – Πάτρα/Ηγουμενίτσα,
Επίσης στο Κεντρικό Δίκτυο περιλαμβάνονται 5 λιμάνια (Πειραιάς/Ικόνιο, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηγουμενίτσα, Ηράκλειο) και 3 αεροδρόμια (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο).
β) Το Εκτεταμένο Δίκτυο το οποίο λειτουργεί ως τροφοδοτικό δίκτυο από το εθνικό-περιφερειακό δίκτυο προς το κεντρικό δίκτυο και στη χώρα μας περιλαμβάνει 35 αεροδρόμια, 20 λιμάνια, το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως εμφανίζεται στους σχετικούς χάρτες.
Στόχοι
Οι γενικοί στόχοι του Μηχανισμού Συνδέοντας την Ευρώπη 2021 – 2027 (CEF 2) είναι η κατασκευή, η ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισμός και η ολοκλήρωση των διευρωπαϊκών δικτύων στον τομέα των μεταφορών, τον τομέα της ενέργειας και τον ψηφιακό τομέα και η διευκόλυνση της διασυνοριακής συνεργασίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και τους στόχους να αυξηθεί η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα· η έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη· η εδαφική, κοινωνική και οικονομική συνοχή· και η πρόσβαση στην εσωτερική αγορά και η ολοκλήρωσή της, με έμφαση στη διευκόλυνση των συνεργειών μεταξύ των τομέων.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό τίθενται συγκεκριμένοι στόχοι του CEF 2 για τον τομέα των Μεταφορών:
- i) η συμβολή στην ανάπτυξη έργων κοινού ενδιαφέροντος που αφορούν αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα και πολυτροπικά δίκτυα και υποδομές για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή και ασφαλή κινητικότητα, σύμφωνα με τους στόχους του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1315/2013, και
- ii) η προσαρμογή τμημάτων του ΔΕΔ-Μ για τη διπλή χρήση των υποδομών μεταφορών με στόχο τη βελτίωση τόσο της μη στρατιωτικής, όσο και της στρατιωτικής κινητικότητας.
Χρηματοδότηση Υποδομών Εναλλακτικών Καυσίμων
Τον Δεκέμβριο του 2019, η Επιτροπή ενέκρινε την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal). Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προβλέπει μείωση κατά 90% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) στις μεταφορές, με στόχο η ΕΕ να γίνει μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Τον Σεπτέμβριο του 2020, η Επιτροπή εξέδωσε νομοθέτημα για το κλίμα που προβλέπει τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990.
Τον Δεκέμβριο του 2020, η Επιτροπή υιοθέτησε στρατηγική για τη βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα (SSMS). Η στρατηγική θέτει τα θεμέλια για το πώς το σύστημα μεταφορών της ΕΕ μπορεί να επιτύχει αυτόν τον μετασχηματισμό και θέτει συγκεκριμένα ορόσημα προς ένα έξυπνο 4 και βιώσιμο μέλλον. Καθώς οι μεταφορές εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα, η χρήση οχημάτων, πλοίων και αεροπλάνων που δεν εκπέμπουν ρύπους ή εκπέμπουν χαμηλούς ρύπους καθώς και η χρήση ανανεώσιμων και καυσίμων με χαμηλές εκπομπές άνθρακα σε όλα τα είδη μεταφορών θα συμβάλει να καταστούν όλοι οι τρόποι μεταφορών πιο βιώσιμοι.
Η χρήση καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές και με χαμηλές εκπομπές άνθρακα πρέπει να συμβαδίζει με τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου υποδομών επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού, ώστε να καταστεί δυνατή η ευρεία χρήση οχημάτων χαμηλών και μηδενικών εκπομπών.
Στο πλαίσιο της ανωτέρω πολιτικής πρωτοβουλίας, θεσπίστηκε από το Πολυετές Πρόγραμμα Εργασιών (Multiannual Work Programme/MAP) το CEF Alternative Fuels Infrastructure Facility (AFIF) για να παρέχει κίνητρα για την επίτευξη των στόχων του Green Deal και του SSMS, μαζί με άλλα μέσα χρηματοδότησης του προγράμματος (όπως Recovery and Resilience Facility, Cohesion Policy Funds, InvestEU, Horizon Ευρώπη).
Το AFIF θα χρηματοδοτήσει υποδομές εναλλακτικών καυσίμων με συνδυασμό επιχορηγήσεων από το CEF2 και οικονομική υποστήριξη από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την επίτευξη υψηλότερου αντίκτυπου της επένδυσης. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και άλλες εθνικές τράπεζες είναι Συνεργάτες Υλοποίησης (Implementing Partners) του AFIF και θα διευκολύνουν αυτές τις πράξεις. Άλλα δημόσια ή ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν επίσης να υποστηρίξουν τη χρηματοδότηση των πράξεων (χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που δεν είναι Συνεργάτες Υλοποίησης).
Προϋπολογισμός CEF 2
Ο συνολικός προϋπολογισμός του CEF 2 ανέρχεται σε 33,710 δις €, τα οποία κατανέμονται [ Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1153/01.07.2021] για τον τομέα των Μεταφορών: 25,807δις €.
Ο στόχος της Ε.Ε είναι να ενσωματωθούν οι δράσεις για το κλίμα στις τομεακές πολιτικές της και τα ταμεία της με το CEF2 να συνεισφέρει μέσω των δράσεών του το 60% του συνολικού του χρηματοδοτικού κονδυλίου στους στόχους για το κλίμα (Green Deal). Η Επιτροπή έχει αναπτύξει μια μεθοδολογία για να προσδιορίζει τις δαπάνες που αφορούν το κλίμα σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί και θα εφαρμοστεί σε όλες τις δράσεις του CEF 2.
Το συνολικό διαθέσιμο κονδύλι μέσω του ΜΣΕ/CEF2 για τον τομέα των Μεταφορών αναλυτικά διαμοιράζεται ως εξής:
Τομέας Μεταφορών: 25,807 δις €, εκ των οποίων:
- 12,830 δις € στον Γενικό Φάκελο (General Envelope) και κατανέμονται ως εξής:
- 60% για «Δράσεις για αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα, διαλειτουργικά και πολυτροπικά δίκτυα», εκ των οποίων 1,6 δις € θα διατεθούν, κατά προτεραιότητα και σε ανταγωνιστική βάση, στην ολοκλήρωση των ελλειπόντων μεγάλων διασυνοριακών σιδηροδρομικών συνδέσεων μεταξύ κρατών μελών επιλέξιμων για χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής (προϋπόθεση η ύπαρξη διακρατικής συμφωνίας)
- 40% για «Δράσεις για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, πολυτροπική, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή και ασφαλή κινητικότητα»
- 11,286 δις € στον Φάκελο Συνοχής (Cohesion Envelope) και κατανέμονται ως εξής:
- 85% σε «Δράσεις για αποτελεσματικά, διασυνδεδεμένα, διαλειτουργικά και πολυτροπικά δίκτυα»
- 15% σε «Δράσεις για έξυπνη, διαλειτουργική, βιώσιμη, πολυτροπική, χωρίς αποκλεισμούς, προσιτή, ασφαλή και προστατευμένη κινητικότητα
- 1,691 δις € στον Φάκελο Στρατιωτικής Κινητικότητας (Military Mobility Envelope)
Προγράμματα Εργασιών
Η Επιτροπή, μέσω εκτελεστικών πράξεων, θεσπίζει Πολυετή και Ετήσια Προγράμματα Εργασιών. Στον τομέα των Μεταφορών, τα Προγράμματα Εργασίας αφορούν στα έργα κοινού ενδιαφέροντος, όπως ορίζονται στους σχετικούς Κανονισμούς και καθορίζουν τα κριτήρια επιλογής και ανάθεσης, σύμφωνα με τους στόχους και τις προτεραιότητες του τομέα. Συντονίζονται ώστε να αξιοποιούνται οι συνέργειες μεταξύ των τομέων Μεταφορών, Ενέργειας και Ψηφιακού Τομέα, όπου καθιστούν δυνατή την σημαντική βελτίωση των οικονομικοκοινωνικών, κλιματικών ή περιβαλλοντικών ωφελειών της δράσης.
